dr Waldemar Brola
Stwardnienie rozsiane – SM (Sclerosis Multiplex, Sclerosis Disseminata) jest najczęstszą chorobą neurologiczną młodych dorosłych. Liczba chorych na całym świecie przekracza 2,5 mln, z czego ok. 600 000 żyje w Europie. Szacuje się, że w Polsce choruje ok. 40 tysięcy osób (1 osoba chora na ok. 1000 mieszkańców), natomiast w Województwie Świętokrzyskim ok. 1200 – 1300 osób. Rocznie stwierdza się około 2 tysięcy nowych zachorowań w skali całego kraju. Dokładne dane nie są znane.
SM rozpoczyna się zazwyczaj między 20 a 40 rokiem życia. Choroba częściej występuje wśród kobiet niż u mężczyzn (2 mężczyzn na 3 kobiety dotknięte chorobą).
Przyczyna stwardnienia rozsianego jest nieznana. W rozwoju choroby podstawową rolę odgrywa proces autoimmunologiczny (układ odpornościowy atakuje i niszczy komórki własnego organizmu, w tym przypadku w tkance nerwowej), przy współudziale czynników genetycznych i środowiskowych, który doprowadza do uszkodzenia osłonki mielinowej wokół nerwów w centralnym układzie nerwowym. Uszkodzenie mieliny zwalnia, zniekształca lub nawet hamuje przekazywanie informacji z mózgu do innych części ciała, powodując ich nie-prawidłowe funkcjonowanie. Wyobraźmy sobie obwód elektryczny z mózgiem i rdzeniem kręgowym jako źródłem zasilania, natomiast wychodzące z nich nerwy jako kable elektryczne izolowane mieliną. Uszkodzenie tej izolacji powoduje liczne krótkie spięcia i niekontrolowane wyładowania, co objawia się różnorodnymi objawami neurologicznymi.
Zmiany nazwane ogniskami demielinizacji lub plakami mogą być rozsiane w różnych rejonach mózgu czy rdzenia kręgowego i pojawiają się w różnym czasie – stąd nazwa choroby. Stwardnienie rozsiane może mieć różną postać, a objawy choroby zależą od tego, który obszar centralnego układu nerwowego został dotknięty chorobą. Charakterystyczne dla SM są rzuty choroby. Rzutem nazywa się wystąpienie nowego objawu lub nasilenie już istniejącego, trwające 24 godzin i więcej i powodujące pogorszenie stanu chorego. Rzuty nie występują jednak we wszystkich postaciach choroby. Rozróżnia się cztery postaci kliniczne SM:
- Rzutowo-remisyjna
- Pierwotnie postępująca
- Wtórnie postępująca
- Postępująca z rzutami.
Stwardnienie rozsiane – objawy
Złożony patomechanizm choroby i rozsiany charakter zmian powodują, że zarówno obraz kliniczny, jak i przebieg SM jest niezwykle zróżnicowany. U każdej osoby obserwuje się inny zespół objawów, który zmienia się w czasie. Nie istnieje też typowy przebieg SM. U większości pacjentów występuje więcej niż jeden objaw choroby, jednak u żadnej z nich nie można stwierdzić występowania wszystkich.
Najczęstsze objawy choroby to:
1. Zaburzenia wzroku
- Pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego
- Niewyraźne widzenie
- Widzenie podwójne (diplopia)
- Mimowolne ruchy gałki ocznej (oczopląs)
- Całkowita utrata wzroku (rzadko)
2. Zaburzenia równowagi i koordynacji ruchów
- Utrata równowagi
- Drżenie kończyn
- Zawroty głowy
- Utrata częściowej kontroli nad kończynami
- Brak koordynacji ruchów
3. Wzmożone napięcie mięśniowe – spastyczność
- Wzmożone napięcie mięśniowe i sztywność mięśni
- Skurcze
4. Osłabienie siły mięśniowej
- Niedowłady lub porażenia kończyn
– Niedowład połowiczy
– Niedowład kończyn dolnych
5. Zaburzenia czucia
- Uczucie mrowienia
- Drętwienia (parestezje)
- Uczucie pieczenia, kłucia, przeczulica na bodźce dotykowe
- Osłabienie czucia (niedoczulica) – kończyny, tułów, twarz
6. Zaburzenia mowy
- Mowa spowolniona
- Mowa bełkotliwa (dyzartria)
- Zmiana rytmu mowy (mowa skandowana)
7. Zaburzenia funkcji pęcherza moczowego i jelit
- Potrzeba częstszego wypróżniania się, niepełne wypróżnianie się, utrata kontroli nad momentem wypróżnienia
- Zatrzymanie lub nietrzymanie moczu
- Problemy z jelitami: zaparcia, a rzadziej – utrata kontroli nad pracą jelit
8. Zaburzenia w sferze seksualnej
- Impotencja
- Zmniejszenie popędu płciowego
- Zmniejszenie wrażliwości na dotyk i inne bodźce
9. Nadwrażliwość na ciepło
- Ciepło bardzo często powoduje przejściowe pogorszenie się objawów (Feno-men Uhthoffa)
10. Zaburzenia poznawcze i emocjonalne
- Utrata pamięci krótkotrwałej
- Trudności z koncentracją, oceną sytuacji lub logicznym myśleniem
- Chwiejność emocjonalna, napady przymusowego śmiechu lub płaczu
- Obniżenie nastroju (apatia, depresja)
11. Męczliwość
- Wszechogarniające uczucie zmęczenia, które jest niewspółmierne do wykonywanej czynności. Zmęczenie jest jednym z najczęściej spotykanych i jednym z najbardziej uciążliwych objawów SM.
Podczas gdy większość objawów jest łatwo zauważalna, objawy takie jak: męczliwość, zaburzenia pamięci i koncentracji, zaburzenia snu, obniżony nastrój, ból pozostają często ukryte, ze względu na trudności, na jakie chory natrafia przy próbie opisania ich. Czasem rodzina i opiekunowie, a nawet lekarze bagatelizują te oznaki i ich wpływ na jakość życia osób z SM.
